Wat is fijnstof?

Met fijnstof worden alle stofdeeltjes in de lucht bedoeld. Het is een verzamelnaam van deeltjes van verschillende grootte, tot maximaal 10 micrometer (µm) doorsnede. Deeltjes bestaand uit zwaveldioxide, stikstofoxiden en ammoniak vormen het grootste deel, ook elementair koolstof en koolstofverbindingen dragen bij aan fijnstof.

De twee belangrijkste 'maten' voor fijnstof zijn PM10 (Particulate Matter, fijnstof dus, met een grootte tot 10 micrometer) en PM2,5 (fijnstof met een grootte tot maximaal 2,5 micrometer). PM2,5 is daarom een deel uit de fractie PM10.

PM10 en PM2,5 bestaan uit een zogeheten primaire en een secundaire fractie.

  • De primaire fractie is het deel dat de mens of de natuur direct in de lucht brengt. Mensen brengen vooral fijnstof in de lucht via industrie en landbouw. Belangrijke natuurlijke bronnen zijn zeezout en opwaaiend bodemstof.
  • Het secundaire deel vormt zich in de atmosfeer door chemische reacties van gassen. Hierin spelen vooral ammoniak (NH3), stikstofoxiden (NOx), zwaveldioxide (SO2) en vluchtige organische stoffen (VOS) een belangrijke rol.

De PM10- en PM2,5-concentraties hangen sterk samen. De fractie PM2,5 maakt tenslotte onderdeel uit van het PM10. Daarnaast bestaat PM10 uit deeltjes met een diameter vanaf 2,5 tot 10 μm.

Uit analyse blijkt dat bij een jaargemiddelde concentratie PM10 van 32,5 μg/m3, de kans dat de jaargemiddelde concentratie PM2.5 gelijk is aan of hoger is dan 24 μg/m3, kleiner is dan 1%. De resultaten van de analyse tonen dus aan dat, wanneer wordt voldaan aan de maatgevende grenswaarde voor PM10, vrijwel altijd ook wordt voldaan aan de grenswaarde voor de jaargemiddelde concentratie PM2.5.

Roet

Eén van de fracties van fijnstof noemt men roet. Fijnstof bestaat voor enkele procenten uit roet. Uit onderzoek blijkt dat van alle fracties van stoffen in fijnstof, juist deze component de meeste milieu- en gezondheidsschade kan veroorzaken. Met de term 'roet' wordt een combinatie van koolstof en koolstofverbindingen bedoeld. Deze komen vooral vrij bij de verbranding van fossiele brandstoffen (dieselmotoren) en organisch materiaal (biomassa, bosbranden).

Roet definieert men empirisch. Dat wil zeggen dat de meetmethode bepaalt wat men precies met roet bedoelt. Veel gehoorde synoniemen voor roet zijn zwarte koolstof (black carbon of BC), zwarte rook (black smoke) en elementair koolstof (EC). De nuance tussen deze begrippen zit vooral in de meetmethode.

Smog

Smog treedt op als er verhoogde concentraties verontreinigende stoffen in de lucht zijn. Fijnstof (PM10) is één van de vier indicatoren voor smog. De andere drie zijn: ozon (O3), stikstofdioxide (NO2) en zwaveldioxide (SO2).

Het RIVM meet deze vier stoffen en gebruikt een luchtkwaliteitsverwachting om te waarschuwen als er smog voorkomt of verwacht wordt. Smog kan gezondheidsklachten zoals luchtwegklachten of irritatie aan ogen, neus en keel veroorzaken bij mensen die hiervoor gevoelig zijn. Bij zeer hoge concentraties kan iedereen klachten krijgen. Kijk voor meer informatie over smog en waarschuwingen voor smog op de pagina's van het RIVM.