Schone Lucht Akkoord: aanpak gezondheidsschade door luchtverontreiniging
Op 13 januari 2020 hebben minister voor Milieu en Wonen Stientje van Veldhoven en bestuurders van provincies en gemeenten het Schone Lucht Akkoord ondertekend. Hierin staan maatregelen en acties voor het verbeteren van de luchtkwaliteit in Nederland. Gezondheid krijgt een veel prominentere plek in het luchtbeleid.
Investeringen: meer dan €50 miljoen
Het Rijk stelt de komende 4 jaar €50 miljoen beschikbaar voor het SLA, maar dat is niet voldoende om de uitvoering volledig te financieren. De decentrale overheden zullen zelf ook moeten investeren in maatregelen en acties. Een belangrijk gegeven, vindt Korenromp. ‘Geld van het Rijk is voor provincies en gemeenten niet de belangrijkste drijfveer om mee te doen. Dat is de ambitie om gezamenlijk de luchtkwaliteit in Nederland te verbeteren.’
'Wij hebben elkaar nodig'. Dat was vanaf het begin het adagium van het Schone Lucht Akkoord (SLA), vertelt René Korenromp, beleidscoördinator van het ministerie Infrastructuur en Waterstaat. 'Schonere lucht kun je alleen bereiken door samenwerking. Een gemeente is in haar eentje minder effectief dan in samenwerking met omliggende gemeenten en provincies. Hetzelfde geldt voor het Rijk: wij kunnen maatregelen nemen om de luchtkwaliteit te verbeteren, maar het gaat er uiteindelijk ook om hoe deze door de decentrale overheden worden geïmplementeerd en uitgevoerd.'
Gezondheidsschade halveren
Het SLA werd op 13 januari 2020 ondertekend door het Rijk, 9 provincies en 36 gemeenten. Een flink aantal gemeenten heeft daarnaast aangegeven dit jaar ook nog te willen tekenen. Korenromp durfde vooraf niet te hopen op 'zo'n succes'. 'Wij hebben ons in eerste instantie vooral gericht op de G40 en alle provincies. Maar het Akkoord staat open voor alle decentrale overheden die willen deelnemen. Uiteindelijk is het SLA ook ondertekend door kleinere gemeenten. Nederweert bijvoorbeeld, een typische landbouwgemeente en Alblasserdam, een kleine gemeente in een gebied met hoge concentraties luchtvervuiling. De 4 grote steden doen mee, net als de provincies Utrecht, Noord-Holland, Zuid-Holland, Zeeland, Drenthe, Flevoland, Gelderland, Overijssel en Noord-Brabant. Met deze deelnemers is er de komende jaren al flink veel gezondheidswinst te behalen. Bovendien kunnen de decentrale overheden die nog niet hebben ondertekend, ook later nog aanhaken.'
Maatregelen industrie
Nederlandse industriële bedrijven produceren veel schoner dan vroeger, maar zorgen nog wel voor circa 10 procent van de gezondheidsproblemen door binnenlandse luchtvervuiling. In het SLA staan meerdere maatregelen om de uitstoot te beperken. Zo gaat het Rijk na of de emissie-eisen in het Besluit activiteiten leefomgeving (Bal) nog aansluiten bij de best beschikbare technieken. Ook wordt onderzocht hoe provincies en omgevingsdiensten emissie-eisen zo scherp mogelijk in de vergunningen kunnen opnemen. Bevoegd gezagen worden hierin met kennis en informatie ondersteund door het Rijk en Rijkswaterstaat. Binnen de Europese Unie zet het Rijk zich in voor strenger luchtbeleid, zoals scherpere BBT-conclusies.
Gezamenlijk hebben de partners in het SLA afgesproken dat de gezondheidsschade die door luchtverontreiniging uit Nederlandse bronnen wordt veroorzaakt, in 2030 minimaal moet zijn gehalveerd ten opzichte van 2016. Hiermee krijgt gezondheid een veel prominentere plek in het luchtbeleid. Het lopende Nationale Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL) richt zich op het aanpakken van de plekken waar de luchtkwaliteit nog niet voldoet aan de Europese normen, het SLA streeft naar zo veel mogelijk gezondheidswinst voor iedereen in Nederland. 'De verandering van focus is ook belangrijk om de samenleving mee te krijgen, denkt Korenromp. 'Toen ik met het onderwerp luchtkwaliteit begon, was het eerste dat mij opviel dat iedereen het over microgrammen en aantal dagen overschrijding had. Dat zijn heel abstracte begrippen. Luchtverontreiniging vertaald in wat het voor jouw gezondheid betekent is een stuk duidelijker: gemiddeld leven Nederlanders door luchtverontreiniging 9 maanden korter en jaarlijks overlijden 11.000 mensen als gevolg van de blootstelling aan luchtverontreiniging.'
Deken van luchtverontreiniging
Om de halvering van de gezondheidsschade te bereiken stelt het SLA algemene maatregelen voor waarmee de 'deken van luchtverontreiniging' boven Nederland wordt aangepakt. Daarnaast staan er in het SLA gebiedsgerichte maatregelen voor dichtbevolkte locaties met hoge concentraties luchtverontreiniging, binnensteden en gebieden in de buurt van intensieve veehouderijen. Het akkoord stelt doelen en maatregelen voor die gericht zijn op 6 sectoren: (weg)verkeer, mobiele werktuigen, landbouw, scheepvaart, industrie en huishoudens. Zo moeten de negatieve gezondheidseffecten van verkeersemissies bijvoorbeeld in 2030 met 70% zijn verminderd ten opzichte van 2016. Wat betreft de sector huishoudens streeft het SLA naar 'een dalende trend' van de emissies van houtstook.
De ondertekenaars hebben afgesproken dat jaarlijks wordt gekeken hoever zij zijn met de uitvoering van de maatregelen en acties uit het SLA. Tenminste elke 3 jaar worden daarnaast de lokale en regionale luchtkwaliteit onderzocht en de gezondheidseffecten van het SLA doorgerekend. Dit laatste gebeurt met de gezondheidsindicator, een instrument dat de 'winst in levensduurverwachting' aangeeft: hoeveel maanden Nederlanders gemiddeld langer leven door vermindering van de luchtverontreiniging.
6 pilots voor een schonere lucht
In het SLA staan 6 pilots die de luchtkwaliteit moeten verbeteren. Provincies en gemeenten kunnen zich hiervoor aanmelden:
- Pilot 'Zero-emissie mobiele werktuigen': hoe kan de inzet van schone mobiele werktuigen worden vergroot via subsidies, aanbestedingen en regelgeving?
- Pilot 'Schone havens': het ontwikkelen van een volledig zero-emissie haven in 2030;
- Pilot 'Houtrookvrije/houtrookarme wijken': in 2023 is minimaal één nieuwbouwwijk en één bestaande wijk houtrookvrij of houtrookarm ingericht;
- Pilot 'Scherp vergunnen': hoe kunnen provincies en omgevingsdiensten de vergunningverlening aan met name de industrie verscherpen?
- Pilot 'Emissiereductie veehouderij': gericht op het verminderen van de emissies van ammoniak, fijnstof en geur door de intensieve veehouderijen. Door kennisoverdracht en verbeterd toezicht en handhaving worden ondernemers gestimuleerd om bestaande emissiereducerende technieken beter te benutten.
- Pilot 'Participatie': burgers en bedrijven worden betrokken om lokaal de luchtkwaliteit te meten. Het Rijk en het RIVM stellen hiervoor meetstations ter beschikking. De pilot is gericht op het verzamelen en delen van betrouwbare informatie.
Draaischijf van Nederland
Een van de ondertekenaars van het SLA is de provincie Utrecht. In 2018 is hier de Uitvoeringsagenda Gezonde Lucht vastgesteld met als doel om uiterlijk 2030 in de hele provincie Utrecht te voldoen aan de streefwaarden van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). 'Die doelstelling kunnen wij in de regio niet alleen behalen', zegt Harald van de Ven, beleidsondersteunend medewerker Milieu van de provincie Utrecht. 'Luchtverontreiniging kent vele bronnen, die voor een groot deel buiten onze provincie liggen. Samenwerking met het Rijk, gemeenten, andere provincies en andere stakeholders is nodig om het complexe probleem aan te pakken. Daarom zijn wij erg blij met het SLA.'
In het kader van het NSL heeft de provincie Utrecht de afgelopen jaren veel maatregelen uitgevoerd om de luchtkwaliteit te verbeteren. Overal in de provincie Utrecht wordt inmiddels voldaan aan de Europese normen. In de Uitvoeringsagenda werkt de provincie Utrecht samen met andere gemeenten, bedrijven, burgers en kennisinstellingen om de belangrijkste veroorzakers van luchtvervuiling verder aan te pakken. Dat zijn het wegverkeer, de houtstook, de buitenlandse bronnen en in mindere mate de landbouw en de industrie. 'Utrecht is een mobiliteitsprovincie; wij zijn de 'draaischijf' van Nederland' zegt Marjon Plantinga, beleidsmedewerker luchtkwaliteit van de provincie Utrecht. 'Dat zie je terug in de cijfers. Wegverkeer is een grote bron van luchtverontreiniging. Ook houtrook is een belangrijke bron. Daarnaast bestaat een groot deel van de deken van luchtverontreiniging boven Utrecht uit secundair fijnstof. Belangrijke bronnen hiervan zijn de landbouw, het wegverkeer en het buitenland. Wij verwachten dat de emissies van het wegverkeer zullen afnemen, omdat vervoer steeds schoner wordt. Die van houtstook blijven volgens de prognoses van het RIVM nagenoeg gelijk.'
'Voor ons is het belangrijk dat het Rijk zich committeert aan het verbeteren van de luchtkwaliteit'
Blij verrast
De komende tijd moeten de decentrale overheden de maatregelen en acties uit het SLA uitwerken in decentrale uitvoeringsplannen. De provincie Utrecht heeft hiervoor al de Uitvoeringsagenda opgesteld. 'Voor een groot deel zal bestaand beleid in het SLA terechtkomen', zegt Van de Ven. Toch heeft het akkoord meerwaarde, vindt hij. 'Voor ons is het belangrijk dat het Rijk een van de ondertekenaars is en zich committeert aan het verbeteren van de luchtkwaliteit. Bovendien zijn wij blij verrast door concrete maatregelen en pilots die het Rijk voorstelt en die in veel gevallen aanvullend zijn op de plannen van de decentrale overheden. Neem de mobiele werktuigen. Wij hebben zelf in onze Uitvoeringsagenda hieromtrent geen acties opgenomen. Maar in de stad Utrecht kunnen bij de vele bouwwerkzaamheden de mobiele werktuigen wel een belangrijk aandeel hebben in de luchtverontreiniging. Wij zijn blij dat hierover maatregelen staan in het SLA.'
Groepsfoto deelnemers SLA: Rick Huisinga, Huisinga Fotografie