Betekenis van statistische verbanden
Epidemiologisch onderzoek richt zich op het leggen van (statistische) verbanden. Daarmee kunnen hypotheses (verwachtingen) over relaties tussen risicofactoren en effecten getoetst worden. Hoe meer onderzoeken en analyses een verband laten zien, hoe groter de kans is dat dat verband werkelijk bestaat. Daarnaast is de vraag: is er een oorzaak-gevolg relatie?
Statistische analyses
In het VGO-onderzoek (Onderzoek veehouderij en gezondheid omwonenden) is vooral onderzocht of er verbanden zijn tussen veehouderij-gerelateerde kenmerken (afstand, aantal bedrijven, aantal dieren) en verschillende gezondheidsparameters. Dit gebeurt voornamelijk met statistische analyses. Bij statistische verbanden is er altijd een (kleine) kans dat het om een toevallige uitkomst gaat.
Belangrijk is daarom dat er voor een aantal onderdelen (bijvoorbeeld de relatie met gezondheidsklachten en COPD) meerdere signalen zijn die op een verband wijzen (klachten, medicijngebruik, longfunctieverlaging), soms op basis van verschillende gegevensbronnen (huisartsgegevens, medische onderzoeksgegeven). Ook in de VGO-aanvullende studies zijn de resultaten bevestigd, over meerdere jaren.
Daarnaast geldt dat sommige verbanden (afstand en longfunctie, ammoniak en longfunctie) al eerder in de wetenschappelijke literatuur zijn vermeld. Astma en neusallergieën komen juist minder vaak voor bij mensen die op korte afstand van veehouderijen wonen. Het was al bekend dat dit minder vaak voorkomt bij mensen die op een boerderij opgroeien. Uit het VGO-onderzoek blijkt dat dit ook geldt voor mensen die in de omgeving wonen.
Zeker als verbanden stelselmatig (consistent) gevonden worden in meerdere onafhankelijke studies vergroot dat het vertrouwen in de resultaten.
Oorzakelijk verband
Als een statistisch verband tussen veehouderijen en gezondheid wordt gevonden, is dat niet automatisch een oorzakelijk (causaal) verband. Het is dus niet per definitie zo, dat alle gevonden gezondheidseffecten bij omwonenden veroorzaakt worden door de aanwezigheid van veehouderijen of specifieke stoffen.
Het is bijvoorbeeld ook relevant, of er een logisch (biologisch) werkingsmechanisme is, dat het verband kan verklaren. De invloed van toeval, verstoring of vertekening moet zo klein mogelijk zijn en het verband moet in meerdere, kwalitatief goede onderzoeken consistent naar voren komen. En zo zijn er meer factoren, die een oorzaak-gevolgrelatie aannemelijk kunnen maken. Het voert te ver om in deze handreiking in te gaan op al deze factoren. Meer informatie daarover staat bijvoorbeeld in de adviezen van de Gezondheidsraad uit 2018: Gezondheidsrisico’s rond veehouderijen: vervolgadvies en Gezondheidswinst door schonere lucht.
Volgens de Gezondheidsraad (2018) is het nog niet duidelijk of er sprake is van een oorzakelijk verband tussen veehouderijen en de gezondheid van omwonenden. Daarvoor is het aantal kwalitatief goede onderzoeken nog te beperkt.
Verbanden verklaarbaar?
Het VGO-onderzoek richtte zich op het leggen van statistische verbanden tussen stoffen en micro-organismen van veehouderijen en gezondheidseffecten. In de rapporten geven de onderzoekers aan in hoeverre de gevonden verbanden verklaarbaar zijn met bijvoorbeeld de kennis over werkingsmechanismen of relaties uit eerder onderzoek. Want op basis van alleen het VGO-onderzoek kan niet worden vastgesteld of het allemaal oorzakelijke verbanden zijn.